Νέα έκδοση | “Οψεις του θρησκευτικού φαινομένου στη λογοτεχνική κριτική του Μεσοπολέμου (1922-1940)

Tόσο σε διεθνές όσο και σε ελληνικό επίπεδο, η περίοδος του Μεσοπολέμου έχει ελκύσει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον των μελετητών. Ωστόσο, από τη συστηματική έρευνα του κριτικού λόγου που παρήχθη στον ελληνικό Μεσοπόλεμο απουσιάζει το ζήτημα της διαπλοκής της θρησκείας, και πιο συγκεκριμένα του χριστιανισμού, με τη λογοτεχνική κριτική. Καθώς η συγκεκριμένη περίοδος θεωρείται κομβική για τη συγκρότηση, εδραίωση και διάδοση ποικίλων ιδεολογιών και ιδεολογημάτων, τα κείμενα του ανά χείρας τόμου εστιάζουν στον πολυδιάστατο και ενίοτε πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο οι κριτικοί είτε τοποθετήθηκαν για λογοτεχνικά έργα με θρησκευτική θεματική είτε εξέφρασαν προβληματισμούς για θρησκευτικά ζητήματα εκείνα τα χρόνια. Τα άρθρα του τόμου δεν επιχειρούν να εξακριβώσουν την παρουσία ενός συγκεκριμένου δογματικού θρησκευτικού πλαισίου στα διάφορα κείμενα της λογοτεχνικής κριτικής που αποτέλεσαν τη βάση της έρευνας.

Πρωταρχικό ρόλο, ωστόσο, στην έρευνα διαδραμάτισε η Ορθοδοξία, εξαιτίας της κυρίαρχης θέσης της στη θρησκευτική κουλτούρα της ελληνικής πραγματικότητας, χωρίς όμως να αγνοούνται άλλες όψεις του χριστιανισμού (Καθολικισμός, Ευαγγελιστές). Εξαιτίας της διεπιστημονικότητας του θέματος κρίθηκε επιτακτική η ανάγκη σε επί μέρους σημεία να δοθεί προσοχή, ώς ένα βαθμό, και σε μη λογοτεχνικά κείμενα δοκιμιακού, θεολογικού, φιλοσοφικού κ.λπ. τύπου που δημοσιεύτηκαν τη μεσοπολεμική εικοσαετία. Το πρωτογενές υλικό της έρευνας στηρίχθηκε στα κειμενικά τεκμήρια που προέκυψαν από την αποδελτίωση τριάντα οκτώ εντύπων, τα οποία κυκλοφόρησαν το διάστημα 1922-1940. Είναι εύλογο πως από έναν τόσο μεγάλο όγκο κειμένων, η ερευνητική ομάδα έπρεπε να προχωρήσει στην επιλογή των περισσότερο αντιπροσωπευτικών. Ως βασικά κριτήρια για αυτό το ξεκαθάρισμα του υλικού τέθηκαν τα εξής τρία: α) η σημαντικότητα είτε του αρθρογράφου είτε των κρινόμενων δημιουρ- γών. Δεδομένου ότι η συγκεκριμένη έρευνα δεν προϋποθέτει κάποια προηγούμενη σε ένα ομόλογο θέμα, στα πορίσματα της οποίας θα μπορούσε να βασιστεί και να τα επεκτείνει, ήταν ευνόητο πως το ενδιαφέρον των συγγραφέων είλκυσαν περισσότερο άνθρωποι των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών οι οποίοι διαχρονικά μελετούνται και αποτελούν σημείο αναφοράς στις συζητήσεις για τον Μεσοπόλεμο όπως, για παράδειγμα, ο Κλέων Παράσχος, ο Κ. Θ. Δημαράς, η Μελισσάνθη, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιώργος Σαραντάρης, ο Άριστος Καμπάνης και πλείστοι άλλοι. β) Η επιδραστικότητα των υπό εξέταση θεμάτων, την οποία μπορέσαμε να αντιληφθούμε από το κατά πόσο τα θιγόμενα ζητήματα αποτέλεσαν την αφορμή ώστε να διεξαχθούν γενικότερες συζητήσεις ανάμεσα στους κριτικούς της εποχής, όπως, για παράδειγμα, συνέβη με το ζήτημα του «χριστιανικού κοινωνισμού» ή του χριστιανικού υπαρξισμού, με την πρόσληψη του ιδιότυπα χριστιανικού βαρναλικού έργου (του Μεσοπολέμου) ή της θρησκευτικότητας της ποίησης του Κ. Π. Καβάφη κ.λπ. γ) Η συστηματικότητα της παρουσίας ενός αρθρογράφου ή ενός θέματος, καθώς αντιλαμβάνεται κανείς πως σε ένα τεράστιο σύνολο κριτικών κειμένων πολλοί από αυτούς και πολλά από αυτά εμφανίζονται άπαξ, κάτι που ακυρώνει τα δύο προηγούμενα κριτήρια.