Σε συνθήκη ζόφου, γελάμε. Απορρυθμίζεται έτσι ο ζόφος, αερίζεται η ψυχή. Γελάμε με την καρδιά μας. Γελάμε με τα χάλια μας. Αγωνιούμε, ναι. Αλλά και γελάμε. Πολύ και αναπάντεχα. Ο Γιώργος Κακουλίδης επέμενε (γελώντας): Γελάει καλύτερα όποιος γελάει πρώτος. Χθες, πήγα στο φιλόξενο σπίτι/εργαστήρι του Κώστα Τσώλη και της Ευφροσύνης Μυτιληναίου, με την μόνιμη παρηγοριά μου, τη σκυλίτσα μου τη Λίκη, για να φάμε (νοστιμότατες αγκινάρες αλά πολίτα), να πιούμε (εκλεκτό τσίπουρο), και να τα πούμε (για την κατάσταση εγκλεισμού, για τη ζωγραφική, για το πώς τα περνάμε, για το τι κάνουν οι φίλες και οι φίλοι μας). Κάποια στιγμή, στο τσακίρ κέφι, εκτόξευσα μιαν ατάκα, και ο Τσώλης έβαλε τα γέλια. Και τι γέλια! Το Ημερολόγιο Εγκλεισμού, σήμερα & αύριο, θα μιλάει για τα γέλια. Το ωραίο γέλιο είναι ότι γράφω τούτο το κείμενο ακούγοντας το πιο δραματικό/σπαρακτικό μουσικό κομμάτι στην ιστορία της όπερας, τα σαράντα λεπτά της Liebesnacht [Τριστάνος & Ιζόλδη, Δεύτερη Πράξη], που μου έστειλε η υπερφίλη Miss Janet. (Ως αντίδωρον, της έστειλα έξι λεπτά Betty Boop, του 1934, κομμένα από τη λογοκρισία. Ο Νίκος Καρούζος διατείνεται σε ένα ποίημά του: Είμαστε ακόμη στην προϊστορία του χιούμορ. (Εκκρεμεί μια διατριβή για το χιούμορ, και το γέλιο, στο έργο του Νίκου Καρούζου).
Ο Asger Jorn ζωγράφισε τον πίνακα ῾῾Το Τρελό Γέλιο του Θάρρους᾽᾽. Μάλλον οφείλω να πω, για λόγους ακριβείας, ζωγράφιζε, μιας και άρχισε το έργο το 1957, το δούλευε έως το 1960, το ξανάπιασε το 1967, και το ολοκλήρωσε το 1972, έναν χρόνο πριν από τη φυγή του για τ᾽ αστέρια. Ο πλήρης τίτλος είναι ῾῾Stalingrad, No Man’s Land, or the Mad Laughter of Courage᾽᾽. Διαστάσεις: 296 x 492 cm. Μεγάλο έργο, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και ως προς την ένταση, την ποιότητα, το θάρρος, και το γέλιο. Φόρος τιμής στη μάχη του Στάλινγκραντ. Και, για μας που μελετάμε περιπαθώς την ιστορία της Καταστασιακής Διεθνούς [Internationale Situationniste], το έργο αυτό έχει μια ιδιαίτερη σημασία: συμπτωματικώς (;) η διάρκεια της παραγωγής του συμπίπτει με τη διάρκεια της ύπαρξης/δράσης της Καταστασιακής Διεθνούς, της οποίας ο Jorn ήταν ιδρυτικό μέλος και πολύτιμος αρωγός. (Εκκρεμεί μια διατριβή για το χιούμορ στην Καταστασιακή Διεθνή).
Ο Κωστής Παπαγιώργης έγραψε εφτά πονήματα σχετικά με το γέλιο (1. Το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο, 2. Γελάνε τα ζώα;, 3. Αριστοφάνης και Οιδίπους, 4. Οι μεθοδεύσεις του κωμικού, 5. Ειρωνεία και χιούμορ, 6. Παπαδιαμαντικά γέλια, 7. Βιζυηνά γέλια) και τα στέγασε στον τόμο Τα Γελαστά Ζώα (εκδ. Καστανιώτης, 2004). ῾῾Τα δύο τρίτα του σώματος είναι νερό~ τα δύο τρία της προσωπικότητας είναι αέρας φρέσκος᾽᾽, γράφει ο μακαρίτης φίλος μου. ῾Ἁυτός ο αέρας, πιο συχνά το κακό και το καλό φύσημα, φέρνει και το γέλιο᾽᾽. Τον θυμάμαι, πολύ συχνά, να γελάει, χαμηλότονα, θα έλεγες υπόκωφα, χωρίς ποτέ να σκάει στα γέλια, και συνήθως με τον εαυτό του και με κάποια ατάκα του που εμάς μας έστελνε αδιάβαστους στην Κοιλάδα των Γελώτων. Μια μέρα (σόρρυ: νύχτα!) μου λέει ο Κωστής: ῾῾Γμτ, είμαι πολύ κοντός για συγγραφέας και πολύ ψηλός για φιλόσοφος᾽᾽. Και μου αραδιάζει συγγραφείς που ήταν ψηλοί έως πανύψηλοι και φιλοσόφους που ήταν κοντοί έως θεόκοντοι — πρόχειρα θυμάμαι: Beckett, Levinas, Sartre. (Εκκρεμεί μια διατριβή για το χιούμορ στο έργο του Παπαγιώργη).
Με την ταινία Επισκέψεις στο σπίτι του Ε.Χ. Γονατά, η Εύα Στεφανή μου έκανε ένα από τα σημαντικότερα δώρα που έχω λάβει στη ζωή μου: την απόλυτη κωμωδία της ύπαρξης, χωρίς να έχει την πρόθεση να κάνει κωμωδία. Πρόκειται ένα φιλμ που το έχω ήδη δει όσες φορές έχω ακούσει το Dark Side of the Moon (σαράντα οχτώ!). Ο Γονατάς σαρκάζει, αυτοσαρκάζεται, αποδιαρθρώνει τη σοβαρότητα, αποδομεί τις πεποιθήσεις, ελίσσεται στο λαβύρινθο των βεβαιοτήτων, κονιορτοποιεί τα θέσφατα. Ένα πανηγύρι πανούργας σοφίας που βγάζει πολύ γέλιο. Τώρα που το θυμήθηκα: Ο Αρανίτσης δεν εξέδωσε ποτέ —αμφιβάλλω μάλιστα εάν το ολοκλήρωσε— το θρυλικό στην παρέα μυθιστόρημα Κωμωδία του Νευρικού Συστήματος. (Εκκρεμεί μια διατριβή για το χιούμορ στο έργο της Στεφανή).
Ο Leonid Andreyev γράφει (το 1905) την εξπρεσιονιστική νουβέλα Το Κόκκινο Γέλιο (μτφρ. Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, εκδ. Άγρα). ῾῾— Μα να… Όλο αυτό. Μήπως με περιμένει; Όμως εγώ δεν μπορώ. Πατρίδα, μπορεί κανείς να την κάνει να καταλάβει τι θα πει πατρίδα; — Το κόκκινο γέλιο, απάντησα εγώ᾽᾽. Και πιο κάτω: ῾῾Αυτό είναι το κόκκινο γέλιο. Όταν η γη τρελαίνεται έτσι γελάει. Γιατί εσύ ξέρεις ότι η γη τρελάθηκε. Λουλούδια δεν έχει, ούτε τραγούδια, έγινε στρογγυλή λεία και κόκκινη σαν κεφαλή που της αφαιρέσανε το δέρμα᾽᾽.
Ο John Cassavetes γελάει με την ψυχή του επί 22 δευτερόλεπτα στο αριστούργημά του, το Love Stream.
Ες αύριον! Cheers!!!
Tips:
- Εύα Στεφανή / Επισκέψεις στο σπίτι του Ε.Χ. Γονατά / https://www.youtube.com/watch?v=302qIQc9ZzE
- Cassavetes / Love Stream / https://www.youtube.com/watch?v=4mQR_s95BsU
- Betty Boop / 1934 / https://www.youtube.com/watch?v=tUZb6zCZ9I0
Ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης (Απρίλιος 1960) είναι συγγραφέας και σιτυασιονιστής.
