Απόστολος Θηβαίος | Ο Τζον Ράσκιν, λέει

Ορισμοί και αφορισμοί

Η ανακοίνωση το ‘γραφε καθαρά. Σήμερα τα αποκαλυπτήρια της κεραμικής τοιχογραφίας. Έχει τοποθετηθεί στον βορινό τοίχο του σφραγισμένου μεγάρου στην απάνω πλευρά του γαλάζιου μου στενού. Μέχρι χθες τίποτε το αξιόλογο δεν θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς σε εκείνον τον τοίχο. Μα ο νεαρός καλλιτέχνης που επιστρατεύθηκε λογάριασε για πλεονέκτημα την ευρεία επιφάνεια. Και η τοιχογραφία του αναπαριστά όλα τα επαγγέλματα του γαλάζιου μου στενού που χάθηκαν για πάντα. Ο εφημεριδοπώλης, ο βαστάζος, ο πλανόδιος μουσικός, ο γελωτοποιός, περιτριγυρισμένοι από τους παράξενους διαβάτες που φωτογραφίζουν την πόλη, κρατώντας ζωντανή την μαρτυρία της. 

Παρακολούθησα την ολοκλήρωση του έργου που ωστόσο στηρίχθηκε στην βοήθεια των μελών της ομάδας που στηρίζουν τον νεαρό καλλιτέχνη. Πάει να πει πως ο ίδιος σκαρφίστηκε την ιδέα, την υπέβαλε στην επιτροπή και τώρα εποπτεύει τους δόκιμους καλλιτέχνες στην πραγμάτωση του έργου. Η δουλειά δεν είναι εύκολη και ο νεαρός καλλιτέχνης χρειάζεται όλα τα διαθέσιμα μέσα. Μα περισσότερο από όλους δεμένη με εκείνην την τοιχογραφία στέκει ένα νεαρό κορίτσι που δούλευε καθ’όλη την διάρκεια ως αργά πάνω στην φιγούρα του πλανόδιου γελωτοποιού. Ήθελε, λέει – την άκουσα κλαίγοντας να το εξομολογείται – ήθελε να φτιάξει μισό στην λύπη, μισό στην χαρά το πρόσωπο του γελωτοποιού, ένα ξένο, δραματικό στοιχείο της ζωής εκεί έξω και τίποτε. Στεκόταν ώρα πάνω από τις γραμμές που ορίζουν τα χείλη της φιγούρας και που καθορίζουν τελικά το τελικό της ύφος. 

Το έργο ολοκληρώθηκε. Εκείνο το κορίτσι ψηλάφισε την τοιχογραφία, σαν να την αποχαιρετούσε. Την είδα που έμεινε για ώρες ολόκληρες στην θέση της, πάνω στην σκαλωσιά κοιτάζοντας κατάματα εκείνον τον αδιάφορο μέχρι χθες, βορινό τοίχο. Σήμερα είναι η μεγάλη μέρα. Η ανακοίνωση προβλέπει τους λόγους των επισήμων, μια έκθεση με φωτογραφίες από την αρχαία, θαρρείς ζωή αυτού του δρόμου, την εικαστικά αποτίμηση του έργου και τέλος τα αποκαλυπτήρια. Στην βάση του έργου έχουν τοποθετήσει χαμηλούς προβολείς και μόλις πέσει η νύχτα θα ανάψουν, βαλμένοι μελετημένα ώστε να πάρει ζωή ο πλανόδιος μουσικός και ο γελωτοποιός να διαγράψει μια τέλεια υπόκλιση εμπρός στο κοινό της πόλης.

Νωρίς το απόγευμα στήθηκε μια τελευταία πρόβα. Ο τρόπος που θα τραβηχτεί το παραβάν, οι φωτογραφίες πέρασαν για μια ύστερη φορά από την επιμέλεια των υπευθύνων και ο αξιοσέβαστος κριτικός πρόβαρε τα λόγια του μες στην μεσημεριάτικη ειρήνη.

«Ο Τζον Ράσκιν, αυτό το ύψωμα της παγκόσμιας, κριτικής σκέψης όταν ακόμη τα πράγματα παρέμεναν αξεδιάλυτα και ο κόσμος δεν είχε τρόπο κανένα για να απολογηθεί, τόλμησε το αναπάντεχο. Με μια σειρά ορισμών και αφορισμών, αυτός ο σπουδαίος Βρετανός που αγάπησε όσο τίποτε την σκόνη των αιώνων, υπογράμμισε την ανάγκη του έργου, όχι να διδάξει και να υποδείξει μα να συγκινήσει και να προτείνει όση γνώση χρειάζεται για να πάρει εμπρός η ανάπηρη φαντασία μας. Ευρύτητα, δόξα και μεγαλοσύνη στην πρόθεση, δύναμη αναπαραστατική, ακέραια ομορφιά. Όλα ετούτα θα ξυπνήσουν τον θαυμασμό που άδολος και ανυπεράσπιστος γεννιέται εμπρός στο θέαμα της τοιχογραφίας. Ευτυχείς παρατηρούμε πώς συνυπάρχει η πράξη, ο νους και ο έρωτας στην διαμόρφωση του έργου. Πλαισιωμένη από ταπεινοφροσύνη, η τοιχογραφία υπηρετεί τον μεγάλο σκοπό που δίχως συνείδηση ανέλαβε. Ένα είδος αρμονίας επιβάλλει την αρτιότητα του έργου. Τίποτε δεν στέκει πάνω από αυτήν, έτσι που η σύνθεση και το ρυθμικό συγύρισμα να βρουν την τέλεια συνύπαρξή τους. Πόση λίγη προσπάθεια χρειάζεται εμπρός στο μεγάλο έργο για να ανταμώσει κανείς την μεγαλοσύνη του, πόση λίγος κόπος απαιτείται για να αισθανθεί κανείς την δροσιά τούτης της τοιχογραφίας που αλλάζει την πόλη εκ των έσω».

Και ούτε λέξη για εκείνο το κορίτσι που ‘μενε ως αργά δουλεύοντας επάνω στις λεπτομέρειες του γελωτοποιού. Ούτε λέξη για τον κόπο, για την προσπάθεια που καταβλήθηκε ώστε όλα τούτα τα έξοχα που ανακαλεί ο αξιοσέβαστος κύριος εικαστικός να βρουν πεδίο εφαρμογής. Ούτε λέξη για τις νύχτες που δούλεψε εκείνο το παιδί πάνω σε ιδέες σπουδαίες και υψηλές, όπως αυτή η αρμονία που έτσι αλόγιστα αναγνώρισε ο εικαστικός, η μεγαλοσύνη, η δόξα που ‘ναι μελαγχολική, μια συνειδητή, πικρή σοφία που δεν αφήνει περιθώρια, καμωμένη μες στην απλότητα του έργου και μες στους κόλπους της σκληρής αφοσίωσης.

Τώρα το πλήθος συρρέει μα είναι η βροχή που χαλάει τα σχέδια. Μια βροχή ορμητική, χειμαρρώδης, μια άνοιξη καταιγιστική που πέφτει σαν σίδερο πάνω στους δρόμους, τις στέγες και τις καρδιές μας. Η παρουσίαση αναβάλλεται. Αυτός ήταν ο σκοπός του έργου και δεν πρέπει να θυσιαστεί σε καμία περίπτωση. Η εκδήλωσης μεταφέρεται αύριο λόγω καιρικών συνθηκών. Μια νέα ανακοίνωση αντικατέστησε την παλιά. 

Μα το κορίτσι ξέρει καλά τι καρδιά χρειάστηκε εκείνος ο γελωτοποιός για να αντέξει  μες σε εκείνη την τοιχογραφία των παλιών επαγγελμάτων που τυχαία κάπου στην πόλη ανακαλεί μνήμες του Π. Βαλσαμάκη και μιας θαμμένης στην υπερηφάνεια της, Αθήνας. Ποτέ δεν θα τον αφήσει μονάχο του να μετρηθεί με τούτο το στενό, με την πόλη και την ανθρωπιά της. 

Βρίσκω κατάλληλα τα λόγια του κυρίου εικαστικού. Ο Τζον Ράσκιν ταιριάζει γάντι σε κάτι κορίτσια, σπουδάστριες της σχολής Καλών Τεχνών που μελετούν σε βάθος τις αιώνιες εφαρμογές της αλήθειας χιλιάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της τωρινής μας εντύπωσης. Για ένα τέτοιο κορίτσι μιλάει, για εκείνη την σπουδάστρια που την πόνεσε την τοιχογραφία και που στιγμή δεν την εγκατέλειψε. Για αυτήν τα εξαιρετικά συνταιριασμένα λόγια του αξιότιμου κυρίου εικαστικού. Μόνο για αυτήν.

Απόστολος Θηβαίος