Σε κάθε παιχνίδι υπάρχει μια στιγμή που κρίνει τα πάντα. Το τραγούδησε ο Ενρίκο Καρούζο τόσο γλαφυρά στις αρχές του παλιού κιόλας αιώνα, ερμηνεύοντας την όπερα του Μπιζέ Αλιείς Μαργαριταριών. Μια ιστορία για τον ορθοστάτη της τύχης, για εκείνο το ιερό σημάδι που σημαδεύει λυτρωτικά και αναπάντεχα την ανθρώπινη ζωή.
Ο Γούντι Άλεν ανακοινώνει πριν από μερικές μέρες το τέλος μιας μεγάλης καριέρας. Μια προσωπική ζωή γεμάτη αντιφάσεις και προκλήσεις που αφοπλίζουν την κοινή γνώμη και την ίδια στιγμή τα ονειρεμένα, ανθρώπινα φιλμ του που δίχως να εγκαταλείπουν τα εγκόσμια παραμένουν εντούτοις ποιητικά στις προθέσεις τους και εξόχως ευφυή, διαμορφώνουν το αποτύπωμα του και καθορίζουν το έργο του γεννημένου στο Μπρούκλιν Άλεν. Τα πάντα γύρω από τον έρωτα, Μανχάταν, Σφαίρες πάνω από το Μπροντογαίη μερικοί από τους τίτλους των φιλμ που έκαναν το κοινό να λατρέψει τον Γ. Άλεν. Matchpoint.
Η φωνή του Ενρίκο Καρούζο από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα ερμηνεύει μοναδικά στους τίτλους τέλους το ρομάντζο από την όπερα του Μπιζέ. Το δράμα έχει ολοκληρωθεί και η τύχη έχει γράψει το τρομερό και αναπάντεχο τέλος. Η Νόλα Ράις είναι πια νεκρή, ο Κρις βασανισμένος από τις ενοχές του θα συνεχίσει την ζωή του μες στους κόλπους μιας αριστοκρατικής οικογένειας. Η ζωή του έχει χαμογελάσει όπως ελάχιστες φορές το κάνει μα ο ίδιος έχει πια να αντιμετωπίσει τους τρομερούς του δαίμονες. Η κυρία Ίστμπι που έχει πέσει νεκρή από τις σφαίρες του κυνηγετικού του όπλου, – οι παράπλευρες απώλειες συνιστούν κομμάτι αυτού του δράματος – , η Νόρα Νάιλς ενσαρκωμένη από την Σκάρλετ Γιόχανσον με την παροιμιώδη της ομορφιά και η φαινομενική ευτυχία μιας οικογένειας καθορίζουν τα κεντρικά σημεία αυτής της θλιβερής υπόθεσης που δεν έχει σε τίποτε να ζηλέψει από μια ευριπίδεια τραγωδία. Ένα είδος κοινής, ανθρώπινης μοίρας, που εξελίσσεται έξω και πέρα από τους μεμονωμένους χαρακτήρες, ανθρώπινες φιγούρες θύματα σε μια τραγωδία μεγαλύτερη από την δική τους υπομνηματίζουν τους σταθμούς αυτής της δίχως κάθαρση ιστορίας. Ο Γούντι Άλεν μας αφήνει συνένοχους μες στην μεγάλη σάλα, στην ίδια ακριβώς θέση με τον ανεξακρίβωτο και ατιμώρητο ένοχο. Θα μπορούσε ίσως να πρόκειται για μια εκδοχή της κοινωνικής ματιάς που απευθύνει ο κινηματογράφος απέναντι στην αληθινή ζωή, μια εκδοχή που αναμετράται με την προσωπική ικανότητα κάποιου να υπομένει το φορτίο της συνείδησης. Όμως αντ’αυτού το φιλμ στέκει σαν γνήσιο έργο που με άπειρη μεθοδικότητα υφαίνει την πλοκή του επάνω στην κόψη της ύστατης απώλειας.
Το παιχνίδι έχει κιόλας κριθεί και ο τίτλος δεν θα μπορούσε παρά να περιγράφει το κόλπο grosso που στήνει ο Γούντι Άλεν. Τα κλοπιμαία, εκείνα που ο Κρις αρπάζει από το σπίτι της κυρίας Ίστμπι στήνοντας μια μελαγχολική και γεμάτη από θάνατο φάρσα, βρίσκονται στα χέρια ενός ηρωινομανή. Στο σύμπαν των τζάνκις τέτοια περιστατικά συμβαίνουν πάντα όταν οι χρήστες φθάσουν, ας πούμε στην ακμή της ωριμότητάς τους, όταν δηλαδή η έξη τους για την ηρωίνη αποκαλύπτει πια τον χειρότερο εαυτό τους. Οι ντεντέκτιβ που αναλαμβάνουν την φαινομενικά απλή αυτή υπόθεση, θέτουν τον Κρις στο επίκεντρο των ερευνών τους. Μα η ανθρώπινη πράξη και η τύχη που υφαίνει μοναδικά το ροδάνι της ζωής γράφουν το φινάλε. Ο έρωτας, ως αμάρτημα αυτήν την φορά καταστρέφει τους ανθρώπους, τις σχέσεις τους, καταργεί τις περίφημα σφυρηλατημένες ισορροπίες. Η ζωή παραμένει παρούσα και ανίκητη και τώρα πια η Νόρα Νάιλς και η κυρία Ίστμπι μπορούν να αποτελέσουν τα πρότυπα ενός κινηματογραφικού σύμπαντος, που ξεπερνά τις αρετές κάθε ανθρώπινης τραγωδίας. Το φιλμ βρίσκει στο τέλος του τον Κρις που βιώνει την ολοκλήρωση της οικογενειακής του ευτυχίας. Στο βλέμμα του όμως μπορεί κανείς να δει την πληγή της πράξης του. Μπορεί να διακρίνει την Νόρα, την κυρία Ίστμπι και ένα μερίδιο τύχης σκοτεινής που τον σώζει και την ίδια στιγμή τον καταδικάζει. Ο Κρις θυμίζει τον Ηρακλή της ομώνυμης, αρχαίας τραγωδίας που μες στον παροξυσμό του σκοτώνει την οικογένειά του και έπειτα ατιμώρητος σπεύδει στην Αθήνα, ελπίζοντας για την εξιλέωση. Άνθρωποι και θεοί βρίσκονται καμιά φορά στην ίδια τύχη.
Και εμείς να στέκουμε από μια απόσταση, ολότελα συγχυσμένοι δίχως να μπορούμε να αποδεχτούμε την ατιμώρητη πράξη του Κρις, την ίδια στιγμή που στο φιλμ του Γούντι Άλεν καθίσταται σαφές πως η ζωή πάντα θα προχωρεί με τις ετυμηγορίες και τις εκκρεμότητες και τα φοβερά της μυστικά. Α, η αγάπη που βγάζει στον άνθρωπο τον χειρότερο εαυτό του. Α, το πάθος, θηρίο έτοιμο να κατασπαράξει ζωές, σχέδια και στόχους. Το πάθος, με μια σκιά υποθαλάσσια και μυστική που την κρίσιμη ώρα καταστρέφει και ολοκληρώνει την ανθρώπινη τραγωδία.
Στέκομαι σε εκείνη την αποφασιστική στιγμή που το κλεμμένο δαχτυλίδι της κυρίας Ίστμπι χτυπά στο κιγκλίδωμα της λίμνης και πέφτει στο πεζοδρόμιο. Για να το βρει αργότερα εκείνος ο άτυχος εμποράκος που παίρνει επάνω του αθέλητα τις φριχτές πράξεις του Κρις. Εκείνη ακριβώς την στιγμή ο ήρωας του Matchpoint κερδίζει στα σημεία την υπόθεση τύχη. Το χτύπημα που μπορεί να κρίνει την έκβαση ενός αγώνα κρίνει το τέλος και οι ξέχωρες δυνάμεις της ανθρώπινης δράσης, δυνάμεις που άπτονται της βαριάς και ακατάλυτης βιομηχανίας του τυχαίου βρίσκουν την πιο τέλεια εφαρμογή τους. Κάπως έτσι ο Κρις παραμένει ατιμώρητος με την θέα της γοητευτικής μητρόπολης που δεν χωρά την φριχτή του πράξη. Ο έρωτας του θα κουβαλά για πάντα εντός του τον σπόρο της συμφοράς.
Τα παρακάτω λόγια στο τέλος του φιλμ, με φόντο τα υγρά, κλονισμένα μάτια του Κρις υδατογραφούν τους μηχανισμούς της καταστροφής ή της τύχης. Κανείς δεν ξέρει.
Εκείνος που είπε, «θα προτιμούσα να είμαι τυχερός παρά καλός» είδε βαθιά μες στην ζωή του. Βλέπετε, οι άνθρωποι καμιά φορά διστάζουν να παραδεχτούν τι μεγάλο μέρος της βασίστηκε στην τύχη. Πόσο τρομερό είναι κάτι τέτοιο, πόσα πολλά πράγματα παραμένουν πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο.
Το έγραψε ο Ζωρζ Μπιζέ στους Αλιείς των Μαργαριταριών του, ολότελα κυριευμένος από την παλιά, καλή φίλη των ανθρώπων, την σκιά. Εκείνη την ίδια που σκεπάζει τα μάτια του Κρις και του χαρίζει τελικά – με τι τίμημα Θεέ μου, μια σχεδόν χαμένη παρτίδα.
Και γύρω ο χορός, ανυποψίαστος, χαμένος μες στους δρόμους της ευτυχίας του, ανήμπορος να αναπλάσει με την φαντασία του την σκληρή αλήθεια. Ένας χορός γεμάτος από τους ανθρώπους της μητρόπολης, με το χάρισμα της σιωπής και της άγνοιας, έτοιμος πάντα για την ζωή που μπορεί να κατορθώσει όλα τα μεγάλα που κατάφερε ο Δαρείος και άλλοτε πάλι τις πιο ταπεινές και ντροπιαστικές επιλογές. Ένας χορός αμήχανος και αφελής, εμπρός στο όσιο και το αμαρτωλό, εμπρός στις μικρές και τις μεγάλες ατέλειες αυτού του κόσμου.
Το φιλμ του Γούντι Άλεν διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά ενός ποιήματος. Ξεκινά με έναν κόμπο στον λαιμό, αφήνει μια γεύση νοσταλγίας στα χείλη και μια ιδέα ενοχής καθώς φωτίζει την ερωτική απουσία. Δεν υπάρχει άσυλο για τις ανθρώπινες πράξεις, τίποτε πλαστικό δεν ομορφαίνει την ζωή του Κρις. Το τίμημα είναι η μοναξιά του που όλα τα αποθεώνει.
Α.Θ
